Elis, czyli starożytna Elida

Niegdyś miasto-państwo, a jednocześnie dawna stolica regionu Elida, znajdowała się zaledwie sześćdziesiąt parę kilometrów na północ od Olimpii. Starożytna Elida leżała nad rzeką Pinios, której nurt według mitologii został użyty przez Heraklesa do oczyszczenia stajni króla Augiasza. Elida, czyli Elis, obecnie przez Greków nazywana Ilias, to niezbyt popularne miejsce wśród turystów i niewielu z nas zdaje sobie sprawę z tego jak ważną rolę odgrywało ono w czasach antycznych.

Za mitycznego założyciela miasta uważany jest Oksylos (XII-XI wiek p.n.e.), który stał na czele inwazji doryckiej. Podporządkował sobie ówczesnych mieszkańców obszaru i był pierwszym mitycznym królem Elis.

W IX lub VIII wiek p.n.e. Elida była rządzona przez króla Iphitosa, który założył pierwsze Igrzyska Olimpijskie po inwazji Dorów. Nastąpiło to po tym, gdy skierował pytanie do wyroczni w Delfach, jakie kroki powinny zostać podjęte, aby uratować Grecję przed wojną domową i chorobami, które zabijały ludność. Wyrocznia odpowiedziała: „Iphitos i ludzie Elidy muszą ogłosić święty rozejm na czas trwania gry i ożywić Igrzyska Olimpijskie”.

Stąd pochodził również Koroibos, kucharz który był pierwszym odnotowanym przez historię zwycięzcą olimpijskim w 776 r. p.n., ponieważ wygrał bieg na stadionie w Olimpii. Elis było miejscem narodzin innych ważnych postaci starożytnego świata jak sofista Hippias (V wiek p.n.e.) i sceptyk Pyron (365-275 p.n.e.).

Miasto cieszyło się licznymi przywilejami ze względu na swoją rolę w organizacji Igrzysk Olimpijskich, gdyż obejmowało patronat nad nimi. Na miesiąc przed rozpoczęciem igrzysk panhelleńskich do Elis przybywali zawodnicy wraz trenerami z różnych zakątków świata greckiego. Najprawdopodobniej stąd pochodzili sędziowie, którzy oceniali sportowców podczas Igrzysk Olimpijskich. Życie sportowe rozwijało się tu aż do czasów wczesnochrześcijańskich.

Miejsce to było zamieszkane niemal nieprzerwanie od początku środkowego paleolitu (130/120 000 p.n.e.). Miasto kwitło w VI-V wiek p.n.e., gdy powstały tu świątynie i większość budynków publicznych oraz we wczesnym okresie rzymskim (II wiek p.n.e. – początek III wieku n.e.), jednak barbarzyńskie najazdy późnej starożytności nie oszczędzały Elis. Miasto zostało zaatakowane przez północne plemiona kilkukrotnie (267 r., 395 r., 467 r.), zanim zostało zniszczone przez dwa trzęsienia ziemi w VI wieku naszej ery. Jeszcze do VII wieku toczyło się tu normalne życie, jednak pod koniec stulecia miasto zostało definitywnie porzucone.

Ruiny miasta Elis, widok z akropolu. Daleko na horyzoncie wzgórze z Zamkiem Chlemoutsi.

Pierwsze prace odkrywkowe na terenie Elis odbywały się w latach 1910-1914, były prowadzone przez Austriacki Instytut Archeologiczny. Rozległe stanowisko archeologiczne starożytnego Elis obejmuje starożytną agorę, teatr, sektor mieszkań, cmentarze, gimnazjon i akropol.

Teatr z dobrze zachowanym budynkiem scenicznym oraz widownią, która mogła pomieścić 8000 osób, zajmował północną część agory. Stąd rozpościerały się widoki na rzekę , która w starożytności biegła bardzo blisko, wzdłuż północnych granic miasta. Niedaleko przechodził most, a mocny wał chronił miasto przed powodziami.

Religijne i administracyjne centrum miasta zajmowało południowy koniec agory, po drugiej stronie rzeki. Miasto miało gęsto zaludnione bloki mieszkalne, szerokie ulice i kilka łaźni. W całym mieście zidentyfikowano imponującą liczbę pieców. Akropol zajmował szczyt wzgórza na wschód od miasta, w tym momencie stoi tam mała, niepozorna kapliczka.

Część południowa Elidy wraz z akropolem.

Teren archeologiczny jest udostępniony dla zwiedzających codziennie w godzinach 08:00-15:00, a wstęp jest za darmo.

Około 2 km na wschód znajduje się Muzeum Archeologiczne w Elis, które zostało zbudowane w latach 2002-2004. Znajdują się tu interesujące zbiory z wykopalisk starożytnego miasta Elis od wczesnego okresu hellenistycznego do czasów rzymskich.W skład galerii wchodzą posągi, płaskorzeźby, ceramika i inne artefakty.